VAI TRÒ, CHỨC NĂNG VÀ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN CỦA SÀN GIAO DỊCH VẬN TẢI TRONG HỆ SINH THÁI LOGISTICS HIỆN ĐẠI

1. ĐỊNH NGHĨA VÀ CHỨC NĂNG CỐT LÕI CỦA SÀN GIAO DỊCH VẬN TẢI

Sàn giao dịch vận tải là một nền tảng kỹ thuật số, thường được xây dựng dưới dạng website hoặc ứng dụng, có chức năng kết nối nhu cầu vận tải của các chủ hàng với nguồn lực vận tải sẵn có từ các doanh nghiệp logistics, chủ xe, đơn vị vận chuyển. Đây là mô hình thương mại điện tử chuyên biệt trong lĩnh vực logistics, đóng vai trò làm cầu nối trung gian nhưng vận hành hoàn toàn trên nền tảng số, minh bạch và theo thời gian thực.

Chức năng chính của sàn bao gồm:

• Tiếp nhận và hiển thị thông tin vận chuyển hàng hóa: Chủ hàng đăng tải nhu cầu vận tải (thời gian, tuyến đường, loại hàng, khối lượng, điều kiện bảo quản...), trong khi các đơn vị vận tải đăng tải thông tin xe rảnh, container trống, lộ trình khả thi…
• Tự động ghép nối và đề xuất đối tác phù hợp: Hệ thống sử dụng thuật toán so khớp dữ liệu (matching algorithm) để đề xuất các đối tác vận chuyển phù hợp với nhu cầu của chủ hàng.
• Hỗ trợ thương lượng và đặt dịch vụ: Các bên có thể trao đổi giá cả, điều kiện vận chuyển và tiến hành chốt đơn trực tuyến.
• Tổ chức đấu thầu minh bạch: Trong trường hợp khối lượng vận chuyển lớn hoặc có tính định kỳ, chủ hàng có thể mở gói thầu trực tuyến, tiếp nhận nhiều báo giá và lựa chọn nhà cung cấp tối ưu nhất.

2. LỢI ÍCH KINH TẾ VÀ VẬN HÀNH MÀ SÀN GIAO DỊCH VẬN TẢI MANG LẠI

Việc ứng dụng sàn giao dịch vận tải trong thực tiễn đem lại nhiều lợi ích nổi bật cho các bên liên quan trong chuỗi cung ứng:

• Giảm chi phí logistics thông qua tối ưu hóa chuyến xe hai chiều:
  Một trong những bài toán nan giải trong vận tải hàng hóa tại Việt Nam là tình trạng xe chạy rỗng chiều về, hoặc container rỗng không được tận dụng. Điều này không chỉ gây lãng phí chi phí mà còn ảnh hưởng lớn đến hiệu quả vận hành của toàn ngành.
  Ví dụ điển hình:
  • Một container rỗng được kéo từ Hải Phòng về Thanh Hóa để đóng hàng xuất khẩu, rồi quay lại Hải Phòng – chi phí nhân đôi, nhưng doanh thu chỉ đến từ một chiều vận tải.
  • Một lô hàng nhập khẩu cập cảng Cái Mép, container được kéo lên Lâm Đồng để dỡ hàng, sau đó lại kéo rỗng trở lại cảng – mất chi phí nhiên liệu, phí cầu đường và chi phí cơ hội cho lượt về.
• Khi có sàn giao dịch, các container hoặc xe rỗng trên chặng về có thể nhận thêm đơn hàng ngược chiều, nhờ đó tối ưu doanh thu trên cùng một phương tiện và giảm đáng kể chi phí vận chuyển tính trên mỗi đơn vị hàng hóa.
• Tăng hiệu suất sử dụng tài sản: Các đơn vị vận tải thường đầu tư phương tiện với chi phí cao nhưng lại gặp khó trong việc duy trì tỷ lệ khai thác tối đa. Nhờ sàn giao dịch, tần suất sử dụng xe được tăng lên, vòng quay phương tiện nhanh hơn, cải thiện dòng tiền và tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA).
• Minh bạch hóa giá cước và tạo sự cạnh tranh công bằng: Thông qua cơ chế công khai báo giá, sàn giúp các bên nắm được mặt bằng giá thị trường, từ đó thương lượng công bằng, tránh tình trạng bị ép giá hoặc phụ thuộc vào "mối quen". Các doanh nghiệp nhỏ, ít quan hệ, có thể tiếp cận khách hàng mới thông qua sự công khai, minh bạch này.

3. GÓP PHẦN HIỆN ĐẠI HÓA NGÀNH LOGISTICS VÀ CHUYỂN ĐỔI SỐ TOÀN DIỆN

Sàn giao dịch vận tải là một mắt xích quan trọng trong quá trình chuyển đổi số ngành logistics, với các tác động sâu rộng sau:

• Thúc đẩy chuyển đổi từ mô hình vận hành thủ công sang quản trị dữ liệu: Các doanh nghiệp logistics bắt đầu sử dụng dữ liệu lớn (Big Data), định vị GPS, và các dashboard vận hành để đưa ra quyết định thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm cá nhân hoặc mạng lưới quan hệ.
• Tăng năng lực quản trị rủi ro và theo dõi hành trình vận tải: Khi tích hợp IoT hoặc cảm biến, sàn giao dịch có thể theo dõi tiến trình vận tải theo thời gian thực, cảnh báo trễ hẹn, phát hiện các bất thường trong quá trình giao nhận.
• Đẩy mạnh hình thành hệ sinh thái logistics mở: Thay vì hoạt động khép kín, mỗi doanh nghiệp nhỏ có thể kết nối và chia sẻ nguồn lực với nhau, tạo ra môi trường hợp tác – cạnh tranh lành mạnh. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh doanh nghiệp logistics Việt Nam phần lớn có quy mô vừa và nhỏ.

4. CÁC SÀN GIAO DỊCH VẬN TẢI TIÊU BIỂU TẠI VIỆT NAM

Việt Nam đang từng bước phát triển hệ sinh thái sàn giao dịch vận tải với một số mô hình tiên phong:

• Vinatrucking.vn: Hoạt động từ 3/12/2015, là một trong những sàn giao dịch đầu tiên có quy mô toàn quốc, do Hiệp hội vận tải hàng hóa phát triển. Hệ thống tích hợp cơ sở dữ liệu về xe, tài xế, tuyến đường, hỗ trợ tra cứu và tìm xe nhanh chóng.
• Izifix.com: Tập trung mạnh vào tính năng đấu giá cước vận chuyển và điều xe theo thời gian thực, phù hợp với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu vừa và nhỏ.
• Sanvanchuyen.vn: Hướng tới việc xây dựng cộng đồng vận tải trực tuyến và số hóa toàn bộ quy trình giao – nhận, báo giá – đấu thầu.

5. THÁCH THỨC VÀ ĐỊNH HƯỚNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Dù có tiềm năng lớn, việc triển khai sàn giao dịch vận tải tại Việt Nam vẫn gặp một số khó khăn:

• Thói quen vận hành truyền thống và thiếu niềm tin giữa các bên giao dịch.
• Hệ thống chưa đồng bộ giữa dữ liệu vận chuyển và dữ liệu cảng/kho bãi.
• Thiếu cơ chế kiểm định chất lượng nhà cung cấp dịch vụ.

Giải pháp đề xuất:

• Phát triển hệ thống xếp hạng uy tín cho nhà vận tải và chủ hàng (tương tự như mô hình đánh giá trên sàn thương mại điện tử).
• Tích hợp chữ ký số và hợp đồng điện tử nhằm tăng tính pháp lý cho các giao dịch.
• Chính phủ và hiệp hội ngành cần vào cuộc với vai trò hỗ trợ: đào tạo nhân lực, tài trợ hạ tầng số, chuẩn hóa quy trình vận hành.

6. SÀN GIAO DỊCH VẬN TẢI – NỀN TẢNG CHIẾN LƯỢC ĐỂ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH LOGISTICS QUỐC GIA

• Sàn giao dịch vận tải không đơn thuần là một công cụ kết nối giao dịch, mà còn là nền tảng chiến lược giúp ngành logistics Việt Nam bước vào kỷ nguyên số. Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng và chi phí logistics vẫn còn cao so với khu vực (khoảng 16–18% GDP), việc tối ưu hóa vận tải qua nền tảng số là một nhiệm vụ cấp bách.
• Sự thành công của mô hình này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp – nhà nước – tổ chức công nghệ, với một chiến lược tổng thể, dài hạn và bền vững.