CÁC NHÀ TỔ CHỨC VẬN TẢI ĐA PHƯƠNG THỨC

Trong hệ thống logistics hiện đại và chuỗi cung ứng toàn cầu, các nhà tổ chức vận tải đa phương thức đóng vai trò trung tâm trong việc thiết kế, điều phối và thực hiện các hành trình vận chuyển phức hợp, tích hợp nhiều loại hình vận tải khác nhau. Hai chủ thể chính thường được nhắc đến là người giao nhận vận tải (Freight Forwarder) và người kinh doanh vận tải đa phương thức (Multimodal Transport Operator – MTO). Dưới đây là nội dung phân tích chi tiết từng vai trò:

1. Người giao nhận vận tải (Freight Forwarder)

1.1. Khái niệm và chức năng:

• Theo Quy tắc mẫu của FIATA – tổ chức quốc tế đại diện cho các hiệp hội giao nhận, người giao nhận vận tải là người thực hiện các dịch vụ liên quan đến quá trình vận chuyển, gom hàng, lưu kho, bốc xếp, đóng gói, phân phối hàng hóa, cũng như các hoạt động hỗ trợ như tư vấn hải quan, mua bảo hiểm, thu thập chứng từ, thanh toán, tài chính...
• Tại Việt Nam, Luật Thương mại 2005 định nghĩa giao nhận hàng hóa là một hành vi thương mại, trong đó người làm dịch vụ (người giao nhận) tiếp nhận hàng từ người gửi, tổ chức vận chuyển, lưu kho/lưu bãi và thực hiện các thủ tục cần thiết để giao hàng cho người nhận theo sự ủy thác.
• Tóm lại: Người giao nhận chính là trung gian tổ chức, giám sát toàn bộ quy trình vận tải, bảo đảm hàng hóa đến đúng nơi, đúng lúc và đúng điều kiện thỏa thuận với chủ hàng.

1.2. Quyền hạn và nghĩa vụ (theo Điều 167 Luật Thương mại Việt Nam):

• Có quyền thu tiền công và các khoản chi phí hợp lý.
• Phải thực hiện đúng nghĩa vụ được giao theo hợp đồng đã ký kết.
• Được phép điều chỉnh hành động nếu cần thiết vì lợi ích của khách hàng, nhưng phải thông báo kịp thời.
• Phải báo trước nếu không thể thực hiện theo chỉ dẫn ban đầu của khách hàng.
• Nếu không có thời gian cụ thể trong hợp đồng, phải hoàn thành nghĩa vụ trong thời gian hợp lý.

1.3. Trách nhiệm pháp lý của người giao nhận:

 Khi là đại lý (Agent):

Trong vai trò đại lý cho chủ hàng, người giao nhận chịu trách nhiệm cho các hành vi/tổn thất phát sinh từ việc:

• Không giao hàng đúng người hoặc đúng chỉ dẫn.
• Thiếu sót trong thủ tục hải quan hoặc bảo hiểm.
• Giao hàng mà không thu đủ tiền từ người nhận.
• Giao sai địa chỉ hoặc làm thất lạc chứng từ.

Người giao nhận không chịu trách nhiệm nếu có thể chứng minh đã thực hiện nghĩa vụ chọn lựa cẩn trọng người vận chuyển thứ ba và không có lỗi cá nhân.

Khi là người chuyên chở (Principal/Contracting Carrier):

Người giao nhận trở thành nhà thầu vận tải độc lập khi:

• Phát hành chứng từ vận tải dưới tên mình.
• Cam kết chịu trách nhiệm toàn bộ vận hành vận chuyển.
• Tự mình hoặc qua đối tác cung cấp các dịch vụ như lưu kho, đóng gói, phân phối…

Lúc này, người giao nhận phải chịu trách nhiệm giống như người vận chuyển thực tế, bao gồm cả các lỗi phát sinh từ bên thứ ba mà họ thuê.

Miễn trừ trách nhiệm trong một số trường hợp đặc biệt:

• Lỗi do chủ hàng, bao bì không phù hợp, nội tỳ hàng hóa.
• Chiến tranh, đình công, hoặc các tình huống bất khả kháng.
• Thiệt hại do giao sai địa điểm mà không phải lỗi của mình.

2. Người kinh doanh vận tải đa phương thức (Multimodal Transport Operators – MTO)

Định nghĩa và phạm vi hoạt động:

Theo Công ước Liên Hợp Quốc 1980 về vận tải đa phương thức và Nghị định 87/2009/NĐ-CP của Chính phủ Việt Nam, người kinh doanh vận tải đa phương thức là chủ thể ký kết hợp đồng vận tải với khách hàng, đảm nhiệm toàn bộ quá trình vận tải bằng ít nhất hai phương thức khác nhau, và chịu trách nhiệm pháp lý duy nhất xuyên suốt hành trình.

Đặc điểm chính:

• Không hoạt động như đại lý, mà là chủ thể chính của hợp đồng.
• Có trách nhiệm về hàng hóa từ lúc tiếp nhận đến khi giao hàng.
• Cung cấp một chứng từ vận tải duy nhất, với mức cước trọn gói và trách nhiệm thống nhất.

Phân loại các nhà tổ chức vận tải đa phương thức:

2.1. IMTO khai thác phương tiện vận tải (VOCC/AOCC)

• VOCC (Vessel Operating Common Carrier): Khai thác tàu biển.
• AOCC (Airplane Operating Common Carrier): Khai thác máy bay.

Đây là các hãng vận tải biển/hàng không lớn thực hiện dịch vụ door-to-door bằng cách:

• Trực tiếp cung cấp vận chuyển biển/không.
• Ký hợp đồng phụ với nhà vận tải khác (đường bộ, đường sắt…).
• Tích hợp dịch vụ xếp dỡ, lưu kho, phân phối theo yêu cầu của khách hàng.

Xu hướng hiện nay: Các hãng tàu và hãng hàng không mở rộng đầu tư vào vận tải nội địa (trucking, barge service) để kiểm soát toàn bộ chuỗi logistics.

2.2. IMTO không khai thác phương tiện vận tải chính (NVOCC/NAOCC)

• NVOCC (Non Vessel Operating Common Carrier): Không có tàu.
• NAOCC (Non Airplane Operating Common Carrier): Không có máy bay.

Các doanh nghiệp này:

• Mua chỗ (slot) trên tàu hoặc máy bay từ hãng vận tải chính.
• Thuê container và vận hành mạng lưới vận chuyển như một hãng vận tải biển thực thụ.
• Phát hành vận đơn và chịu trách nhiệm pháp lý đối với chủ hàng.

Mặc dù không sở hữu phương tiện, họ đóng vai trò quan trọng trong tổ chức và thực hiện vận tải đa phương thức.

2.3. IMTO không sở hữu bất kỳ phương tiện vận tải nào

Đây là mô hình thuần tổ chức dịch vụ, không trực tiếp khai thác bất kỳ phương thức vận tải nào. Họ:

• Kết nối và điều phối giữa các nhà vận tải.
• Tập trung vào tối ưu hóa hành trình, giá cước và dịch vụ.
• Phù hợp với các doanh nghiệp logistics trung gian, nhà giao nhận lớn.

Mô hình này đòi hỏi:

• Năng lực tổ chức và điều phối cao.
• Hợp đồng hợp tác chặt chẽ với các đối tác vận tải.
• Hệ thống quản lý dữ liệu và giám sát vận chuyển hiệu quả (thường qua các nền tảng số/EDI).