PHÂN TÍCH TOÀN DIỆN VÀ CHI TIẾT VỀ VẬN TẢI ĐA PHƯƠNG THỨC: KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG, LỢI ÍCH, THÁCH THỨC VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI VIỆT NAM

I. Khái niệm vận tải đa phương thức

• Vận tải đa phương thức (Multimodal Transport hoặc Combined Transport) là hình thức vận chuyển hàng hóa sử dụng từ hai phương thức vận tải trở lên (ví dụ như đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không, đường thủy nội địa...) trong cùng một hành trình vận chuyển, do một đơn vị vận tải duy nhất đứng ra tổ chức, quản lý và chịu trách nhiệm chính xuyên suốt toàn bộ quá trình từ điểm xuất phát đến điểm đến cuối cùng.
• Khác với phương thức vận tải truyền thống vốn chia nhỏ quá trình vận chuyển thành các giai đoạn riêng biệt – mỗi giai đoạn do một nhà vận chuyển thực hiện và phát hành vận đơn riêng – vận tải đa phương thức được tổ chức như một hệ thống thống nhất, giúp hàng hóa di chuyển liên tục, hạn chế tối đa việc lưu kho chờ trung chuyển, giảm thiểu rủi ro thất lạc hoặc chậm trễ, đồng thời đơn giản hóa về thủ tục và chứng từ.
• Ví dụ thực tế: Một container hàng hóa xuất phát từ KCN tại Bắc Ninh được đưa bằng xe tải (đường bộ) ra cảng Hải Phòng, sau đó xếp lên tàu biển để vận chuyển đến cảng Rotterdam (Hà Lan), rồi tiếp tục được vận chuyển bằng tàu hỏa đến nhà kho tại Frankfurt (Đức). Trong trường hợp này, nếu toàn bộ quá trình được thực hiện theo hình thức vận tải đa phương thức, thì chỉ cần một hợp đồng vận chuyển và một vận đơn duy nhất, thay vì phải ký kết và quản lý ba hợp đồng và ba vận đơn riêng biệt.

II. Đặc điểm nổi bật của vận tải đa phương thức

1. Tổ chức thống nhất – trách nhiệm xuyên suốt:
   Toàn bộ quá trình vận chuyển do một đơn vị vận tải đa phương thức (Multimodal Transport Operator – MTO) điều phối và chịu trách nhiệm. MTO có thể là doanh nghiệp logistics, doanh nghiệp giao nhận, hoặc nhà cung cấp dịch vụ tích hợp (3PL, 4PL), đảm bảo tính liền mạch và hiệu quả cao trong quá trình vận chuyển.
2. Sử dụng một vận đơn chở suốt (through bill of lading):
   Vận đơn đa phương thức thay thế cho nhiều loại vận đơn rời rạc, bao quát toàn bộ hành trình. Điều này giúp đơn giản hóa thủ tục hải quan, thanh toán, bảo hiểm, và rút ngắn thời gian xử lý chứng từ.
3. Khớp nối liền mạch các phương thức vận tải:
   Các điểm trung chuyển như cảng biển, cảng cạn (ICD), ga đường sắt, sân bay,... được quy hoạch để tạo thành các “nút giao logistics” – nơi hàng hóa có thể chuyển từ phương thức vận tải này sang phương thức khác mà không cần tháo rời, chia nhỏ, hoặc lưu kho dài ngày.
4. Tối ưu hóa toàn bộ chuỗi vận tải, không chỉ từng công đoạn:
   Khác với tư duy truyền thống là tối ưu riêng từng chặng vận chuyển, vận tải đa phương thức tập trung vào hiệu quả tổng thể: giảm thời gian giao hàng, giảm chi phí vận hành, tăng độ chính xác và độ tin cậy của dịch vụ.

III. Lợi ích kinh tế và chiến lược của vận tải đa phương thức

1. Giảm chi phí logistics:
   Bằng cách kết hợp các phương thức vận tải có chi phí thấp (như đường thủy, đường sắt) với các phương thức có tính cơ động cao (đường bộ), vận tải đa phương thức giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí trên mỗi km vận chuyển.
    
2. Nâng cao hiệu quả giao hàng:
   Việc vận chuyển liên tục, tránh lưu kho trung gian và sử dụng hệ thống theo dõi thời gian thực giúp đảm bảo giao hàng đúng hẹn, giảm tỷ lệ hàng lỗi hẹn, đặc biệt trong thương mại điện tử và xuất nhập khẩu.
    
3. Giảm áp lực lên hạ tầng đường bộ:
   Việc chia sẻ luồng vận tải với các phương thức khác như đường sắt, đường thủy giúp giảm ùn tắc, giảm tai nạn giao thông và giảm ô nhiễm môi trường tại các khu vực đô thị, tuyến quốc lộ trọng điểm.
    
4. Tăng cường năng lực cạnh tranh quốc tế:
   Đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, việc sử dụng vận tải đa phương thức giúp rút ngắn thời gian và chi phí giao hàng quốc tế, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa trên thị trường toàn cầu.
    
5. Thúc đẩy phát triển kinh tế vùng và quốc gia:
   Vận tải đa phương thức là động lực để liên kết các vùng kinh tế, thúc đẩy giao thương nội địa và xuất khẩu, đồng thời kích hoạt chuỗi cung ứng logistics vùng biên giới, cảng biển và các khu công nghiệp trọng điểm.
    

IV. Những thách thức trong triển khai vận tải đa phương thức

1. Thiếu đồng bộ về hạ tầng giao thông:
   Việc kết nối giữa các phương thức vận tải hiện nay tại Việt Nam còn hạn chế. Cảng biển không kết nối tốt với đường sắt, ICD xa ga tàu, sân bay thiếu tuyến đường bộ chuyên dụng, dẫn đến mất thời gian và phát sinh chi phí trung gian.
    
2. Thiếu khung pháp lý và cơ chế phối hợp liên ngành:
   Luật Giao thông hiện nay vẫn chia cắt theo phương thức (Luật Hàng hải, Luật Đường sắt, Luật Giao thông đường bộ,...), chưa có luật riêng cho vận tải đa phương thức, dẫn đến chồng chéo trong quản lý và khó khăn trong điều phối.
    
3. Thiếu năng lực tổ chức của các MTO nội địa:
   Nhiều doanh nghiệp logistics Việt Nam còn nhỏ, năng lực tích hợp dịch vụ yếu, chưa đủ năng lực xây dựng hệ thống vận tải chở suốt từ nội địa ra quốc tế hoặc từ cảng biển về vùng sâu vùng xa.
    
4. Thiếu chuẩn hóa trong chứng từ và công nghệ số:
   Hệ thống quản lý vận tải, vận đơn điện tử, cơ sở dữ liệu chung giữa các phương thức chưa được thống nhất, làm giảm hiệu quả của việc theo dõi, truy vết và xử lý vận hành đa phương thức.
    

V. Ý nghĩa và tiềm năng phát triển vận tải đa phương thức tại Việt Nam

• Với vị trí địa lý đặc biệt – nằm trên trục giao thương Đông Nam Á, sở hữu hơn 3.200 km bờ biển, mạng lưới sông ngòi dày đặc, hệ thống đường bộ và đường sắt kết nối toàn quốc – Việt Nam có tiềm năng rất lớn để phát triển mạng lưới vận tải đa phương thức hiện đại và bền vững.
• Sự phát triển của các cảng biển quốc tế (Lạch Huyện, Cái Mép – Thị Vải, Đà Nẵng,...) kết hợp với hệ thống ICD, kho ngoại quan và mạng lưới đường sắt xuyên biên giới (với Trung Quốc, Lào, Campuchia) là nền tảng để xây dựng các hành lang logistics xuyên vùng, thúc đẩy xuất khẩu, giảm chi phí logistics quốc gia hiện đang ở mức cao (chiếm tới 16–18% GDP).
• Ngoài ra, vận tải đa phương thức còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền kinh tế xanh, giảm phát thải khí nhà kính và phù hợp với xu thế phát triển logistics bền vững, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng.
• Vận tải đa phương thức không chỉ là một khái niệm chuyên môn trong logistics, mà là một chiến lược phát triển dài hạn giúp nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng, giảm chi phí vận hành, tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia, và tạo nền tảng hạ tầng cho thương mại hiện đại. Để phát triển hiệu quả hình thức vận tải này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp logistics, chủ hàng và các nhà vận tải, cùng với các chính sách đầu tư vào hạ tầng kết nối, chuẩn hóa pháp lý và ứng dụng công nghệ số tiên tiến. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành trung tâm logistics khu vực – và vận tải đa phương thức chính là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu đó.