VẬN TẢI XUYÊN BIÊN GIỚI – CHÌA KHÓA KẾT NỐI LOGISTICS KHU VỰC VÀ THÚC ĐẨY HỘI NHẬP KINH TẾ TOÀN DIỆN

I. Khái niệm và phạm vi của vận tải xuyên biên giới

• Vận tải xuyên biên giới (Cross-Border Transport) là hình thức vận chuyển hàng hóa mà hành trình không dừng lại trong phạm vi một quốc gia mà đi từ lãnh thổ của nước này đến lãnh thổ của nước khác, thông qua các tuyến đường bộ, đường sắt hoặc đường thủy – thường là giữa các quốc gia có chung đường biên giới hoặc nằm trong cùng khu vực địa lý.
• Điểm đặc biệt của vận tải xuyên biên giới so với vận tải quốc tế thông thường là nó chủ yếu áp dụng cho các tuyến đường mặt đất hoặc đường thủy nội địa xuyên quốc gia, thay vì vận tải bằng đường biển hoặc đường hàng không – vốn diễn ra qua các cảng biển và sân bay quốc tế với quy trình vận hành riêng biệt.
• Ví dụ: Vận chuyển hàng hóa từ Hà Nội (Việt Nam) qua cửa khẩu Hữu Nghị sang Bằng Tường (Trung Quốc), hoặc từ Tây Ninh sang Phnom Penh (Campuchia), hoặc vận chuyển container từ Quảng Ninh đi Lào qua cửa khẩu Lao Bảo – đó đều là hình thức của vận tải xuyên biên giới.

II. Các loại hình vận tải xuyên biên giới phổ biến

1. Vận tải đường bộ xuyên biên giới:
Hình thức phổ biến nhất, sử dụng xe tải, xe container chở hàng qua các cửa khẩu quốc tế, từ nước này sang nước khác. Ví dụ: tuyến Việt Nam – Lào, Việt Nam – Trung Quốc, Việt Nam – Campuchia.

2. Vận tải đường sắt xuyên biên giới:
Thường áp dụng với hàng hóa container, hàng công nghiệp, hàng rời với khối lượng lớn. Ví dụ: tuyến đường sắt liên vận Việt Nam – Trung Quốc – Kazakhstan – châu Âu.
3. Vận tải đường thủy nội địa xuyên biên giới:
Chủ yếu diễn ra tại khu vực có chung sông ngòi hoặc hệ thống kênh nối liền, như các tuyến sông Mekong giữa Việt Nam, Campuchia, Thái Lan.

4. Vận tải quá cảnh (Transit Transport):
Hàng hóa từ nước thứ ba đi xuyên qua lãnh thổ Việt Nam để đến một quốc gia thứ tư, ví dụ: hàng hóa từ Thái Lan qua Việt Nam sang Trung Quốc, hoặc hàng từ Trung Quốc quá cảnh qua Việt Nam đi Lào.

III. Ý nghĩa kinh tế - chiến lược của vận tải xuyên biên giới

1. Kết nối chuỗi cung ứng và thương mại khu vực

Vận tải xuyên biên giới giúp xây dựng hành lang logistics liên quốc gia, tạo điều kiện cho việc lưu thông hàng hóa giữa các nước có vị trí địa lý gần nhau. Đây là một điều kiện tiên quyết để thiết lập các chuỗi cung ứng khu vực, đặc biệt trong khu vực Đông Nam Á và Tiểu vùng sông Mekong mở rộng (GMS).

Nó cho phép:

• Rút ngắn thời gian giao hàng và giảm chi phí logistics.
• Giao thương trực tiếp không cần qua trung gian như cảng biển hoặc hãng hàng không.
• Mở rộng thị trường tiêu thụ sang các nước láng giềng một cách nhanh chóng.

2. Tối ưu hóa chi phí và thời gian vận chuyển

So với hình thức vận tải truyền thống bằng đường biển hoặc đường hàng không, vận tải xuyên biên giới (đặc biệt là đường bộ và đường sắt) có chi phí thấp hơn, thời gian giao hàng ngắn hơn, đặc biệt với các tuyến khoảng cách dưới 1.000 km. Việc sử dụng phương thức này còn cho phép linh hoạt hơn trong việc điều phối vận tải đa phương thức và giao hàng chặng cuối.

3. Phát triển hạ tầng logistics và nâng cao năng lực giao thương

Việc thúc đẩy vận tải xuyên biên giới tạo động lực cho các quốc gia đầu tư vào hạ tầng cửa khẩu, đường bộ, đường sắt, trung tâm logistics và ICD (cảng cạn). Các tuyến vận tải này thường kéo theo sự hình thành của các khu kinh tế cửa khẩu, khu công nghiệp biên giới, tăng cường liên kết vùng và thu hút dòng vốn đầu tư.

4. Gia tăng vai trò địa chiến lược và vị thế logistics của Việt Nam

Việt Nam có hơn 4.600 km đường biên giới đất liền với Trung Quốc, Lào, Campuchia, cùng hơn 3.200 km bờ biển, tạo ra lợi thế đặc biệt để trở thành trung tâm trung chuyển và quá cảnh hàng hóa khu vực.

• Hàng hóa từ Lào, Đông Bắc Thái Lan có thể qua Việt Nam ra cảng biển quốc tế như Cái Mép – Thị Vải hoặc Hải Phòng để xuất khẩu.
• Hàng hóa từ Trung Quốc phía Nam có thể qua Việt Nam đến các nước ASEAN thay vì đi đường biển dài ngày.
• Việt Nam có thể trở thành "trục logistics lục địa – biển" nối Đông Á với Đông Nam Á.

5. Tăng trưởng xuất khẩu và tạo động lực cho doanh nghiệp Việt

Vận tải xuyên biên giới giúp mở rộng thị trường xuất khẩu cho nông sản, hàng tiêu dùng, vật liệu xây dựng, linh kiện điện tử... đặc biệt là sang Lào và Campuchia – hai thị trường có độ mở cao với hàng Việt. Việc giao hàng trực tiếp, tiết kiệm thời gian và chi phí tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam.

IV. Những thách thức và yêu cầu để phát triển vận tải xuyên biên giới

1. Hạn chế về hạ tầng cửa khẩu và tuyến vận tải:
Một số cửa khẩu còn nhỏ lẻ, năng lực thông quan thấp, thiếu kho bãi, trạm kiểm tra hàng hóa, hệ thống hải quan chưa số hóa hoàn toàn. Đường kết nối giữa trung tâm sản xuất và biên giới chưa đồng bộ.

2. Thiếu thống nhất về quy trình, thủ tục giữa các nước:
Giấy tờ, chứng từ, quy chuẩn xe, biển số, bảo hiểm, tài xế... giữa các quốc gia khác biệt gây cản trở vận chuyển liên tục. Ví dụ: xe tải Việt Nam không thể tự do hoạt động sâu trong lãnh thổ Campuchia hay Trung Quốc.

3. Chưa có hệ sinh thái logistics xuyên biên giới mạnh mẽ:
Thiếu các trung tâm logistics tại biên giới, thiếu liên kết giữa doanh nghiệp logistics hai nước, thiếu dữ liệu chung và cơ chế chia sẻ lợi ích.

4. Thách thức từ chính sách bảo hộ hoặc biến động địa chính trị:
Tình trạng siết chặt kiểm soát biên giới, chiến tranh thương mại, dịch bệnh (như COVID-19) có thể khiến hàng hóa ùn ứ tại cửa khẩu, gây thiệt hại lớn.

V. Định hướng phát triển vận tải xuyên biên giới của Việt Nam

1. Hoàn thiện kết nối hạ tầng liên quốc gia:
Đầu tư các tuyến cao tốc kết nối Hà Nội – Lạng Sơn, Hạ Long – Móng Cái, TP.HCM – Tây Ninh, các tuyến đường sắt liên vận, trung tâm logistics cửa khẩu (như Đồng Đăng – Lạng Sơn, Lao Bảo – Quảng Trị,...).

2. Thúc đẩy đơn giản hóa thủ tục hải quan, kiểm dịch:
Triển khai cơ chế một cửa ASEAN (ASEAN Single Window), áp dụng vận đơn điện tử, chia sẻ dữ liệu với hải quan các nước láng giềng.

3. Tạo cơ chế cho xe tải và doanh nghiệp vận tải hoạt động liên quốc gia:
Ký các hiệp định vận tải song phương, cho phép xe xuyên biên giới, tài xế liên quốc gia, bảo hiểm chung,...

4. Khuyến khích doanh nghiệp logistics Việt tham gia chuỗi logistics xuyên biên giới:
Hỗ trợ vốn, đào tạo, cấp phép MTO (Multimodal Transport Operator), xúc tiến thương mại logistics khu vực.

Vận tải xuyên biên giới không chỉ là hoạt động vận chuyển đơn thuần giữa hai quốc gia, mà còn là một phần không thể thiếu của chuỗi giá trị kinh tế liên kết khu vực. Đối với Việt Nam, đây chính là chìa khóa chiến lược để nâng cao năng lực logistics quốc gia, khai thác lợi thế địa lý, thúc đẩy xuất khẩu, và trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa giữa Đông Á và ASEAN. Trong thời đại hội nhập sâu rộng và cạnh tranh toàn cầu, phát triển vận tải xuyên biên giới hiệu quả, hiện đại và bền vững chính là nền tảng để nâng cao vị thế kinh tế quốc gia trong khu vực và thế giới.