CÁC MÔ HÌNH VẬN TẢI ĐA PHƯƠNG THỨC TRÊN THẾ GIỚI

Trong bối cảnh toàn cầu hóa thương mại và sự phát triển nhanh chóng của chuỗi cung ứng toàn cầu, vận tải đa phương thức ngày càng đóng vai trò chiến lược trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa. Các mô hình kết hợp nhiều phương thức vận tải được triển khai nhằm tối ưu chi phí, thời gian và hiệu quả vận hành. Dưới đây là một số mô hình vận tải đa phương thức tiêu biểu đang được áp dụng rộng rãi trên thế giới:

1. Mô hình vận tải biển – hàng không (Sea – Air)

Mô hình Sea – Air là sự kết hợp giữa tính kinh tế của vận tải biển và tính tốc độ của vận tải hàng không, thường được ví như sự “lai ghép tối ưu” giữa hai phương thức truyền thống. Hình thức này giúp doanh nghiệp cân bằng giữa chi phí và thời gian giao hàng, phù hợp với các loại hàng hóa có giá trị cao và mang tính thời vụ như thiết bị điện tử, máy tính, máy ảnh, giày dép, đồ chơi, quần áo thời trang…

Quy trình vận hành: hàng hóa được vận chuyển bằng đường biển từ nơi xuất phát đến một trung tâm trung chuyển (hub port), sau đó được chuyển tiếp bằng đường hàng không đến điểm đích – thường là các địa điểm nằm sâu trong nội địa hoặc nơi không có đường biển kết nối thuận tiện.

Ví dụ điển hình là tuyến vận chuyển từ Viễn Đông sang Châu Âu, trong đó hàng hóa được chở bằng tàu biển đến cảng Dubai, rồi chuyển tiếp bằng máy bay đến các điểm đến tại châu Âu như Frankfurt, London hoặc Paris.

Ưu điểm của mô hình Sea–Air:

• Chi phí thấp hơn nhiều so với vận chuyển hoàn toàn bằng đường hàng không.
• Thời gian giao hàng nhanh hơn đáng kể so với vận tải biển đơn thuần.
• Phù hợp với những tuyến vận chuyển đường dài yêu cầu cân đối giữa tốc độ giao hàng và cước phí vận chuyển.

2. Mô hình vận tải hàng không – đường bộ (Air – Road)

Đây là hình thức kết hợp giữa tốc độ vượt trội của hàng không và tính cơ động, linh hoạt cao của ô tô, thường được gọi là dịch vụ “nhặt và giao” (Pick-up & Delivery). Mô hình này thường được sử dụng trong hai trường hợp:

• Thu gom hàng hóa: xe tải được sử dụng để gom hàng từ nhiều điểm khác nhau đưa đến sân bay quốc tế.
• Phân phối cuối cùng: sau khi máy bay hạ cánh, hàng hóa được chuyển bằng đường bộ đến địa điểm cuối cùng.

Mô hình này đặc biệt thích hợp với các mặt hàng chuyển phát nhanh, bưu kiện, hoặc sản phẩm thương mại điện tử có khối lượng nhỏ, thời gian giao hàng gấp rút.

Ưu điểm:

• Linh hoạt trong thu gom và giao nhận tận nơi.
• Rút ngắn thời gian vận chuyển đầu cuối (first mile/last mile).
• Tăng hiệu quả kết nối giữa trung tâm logistics hàng không và khách hàng nội địa.

3. Mô hình vận tải đường sắt – đường bộ (Rail – Road)

Kết hợp giữa năng lực vận tải lớn, ổn định và an toàn của đường sắt với khả năng cơ động cao của ô tô, mô hình này được áp dụng rộng rãi tại Bắc Mỹ và Châu Âu, thường được biết đến dưới tên gọi Piggyback hoặc Trailer-on-Flatcar (TOFC).

Trong đó:

• Hàng hóa được đóng trong các container hoặc trailer.
• Xe đầu kéo (tractor) đưa trailer đến nhà ga, các trailer được xếp lên toa xe lửa.
• Tại ga đến, các trailer được kéo ra và vận chuyển đến địa chỉ người nhận bằng đường bộ.

Ưu điểm:

• Giảm chi phí và thời gian vận chuyển so với vận tải đường bộ đơn thuần.
• Giảm thiểu khí thải do phần lớn hành trình được thực hiện bằng đường sắt.
• Tăng độ tin cậy và an toàn cho hàng hóa trong hành trình dài.

4. Mô hình vận tải đường bộ / đường sắt / thủy nội địa – vận tải đường biển

Đây là mô hình phổ biến và toàn diện nhất trong vận tải xuất nhập khẩu hiện đại. Hàng hóa được kết nối từ nhà máy hoặc kho nội địa bằng các phương thức như đường bộ, đường sắt hoặc thủy nội địa đến cảng biển; sau đó được chuyên chở bằng tàu biển đến quốc gia nhập khẩu; và tiếp tục được phân phối trong nước bằng các phương thức nội địa tương tự.

Ví dụ thực tế:

Hàng hóa xuất khẩu từ Campuchia sang Mỹ:

• Giai đoạn 1: Hàng hóa được vận chuyển từ kho nội địa tại Phnom Penh bằng đường bộ/đường sắt đến cảng Phnom Penh.
• Giai đoạn 2: Sà lan chở hàng dọc sông Mê Kông đến cảng Cái Mép (Việt Nam).
• Giai đoạn 3: Từ cảng Cái Mép, hàng được chuyển lên tàu biển để đi Mỹ.

Đây là hình thức được Công ty Vận tải thủy Tân Cảng áp dụng từ năm 2012, Gemadept từ 2005.

Ưu điểm:

• Tối ưu hóa chi phí nhờ tận dụng các phương thức vận tải chi phí thấp.
• Thích hợp với hàng container không yêu cầu khẩn cấp về thời gian.
• Tăng tính linh hoạt trong khai thác các vùng nội địa xa cảng biển.

5. Mô hình cầu lục địa (Land Bridge / Transcontinental Bridge)

Cầu lục địa là mô hình kết hợp trong đó đoạn đường sắt hoặc đường bộ xuyên qua châu lục đóng vai trò như một “cây cầu nối” giữa hai tuyến đường biển, rút ngắn đáng kể hành trình vận tải và thời gian giao hàng.

Ví dụ điển hình:

• Tuyến vận tải Sea – Land – Sea: Container được vận chuyển từ Kobe (Nhật Bản) đến cảng Los Angeles (Mỹ) bằng tàu biển → đi xuyên nước Mỹ bằng đường sắt đến New York → chuyển tiếp sang tàu biển đến Hamburg (Đức).
• Tuyến Đông Á – Châu Âu: Vận chuyển bằng đường sắt xuyên Xibiri qua Nga giúp rút ngắn hành trình từ 21.000 km (qua kênh đào Suez) xuống còn 13.000 km.

Phân loại cầu lục địa:

• Mini Land Bridge: Container được vận chuyển từ cảng nước xuất khẩu đến cảng biển nước nhập khẩu, sau đó đi tiếp bằng đường sắt đến thành phố cảng nội địa (Ví dụ: Mỹ – Viễn Đông, Mỹ – Australia).
• Micro Land Bridge: Giống Mini Bridge, nhưng điểm đến cuối cùng là khu công nghiệp hoặc trung tâm thương mại trong đất liền, không phải là cảng.
• Sea Train: Kết hợp vận tải đường sắt và đường bộ vượt biển bằng phà – ví dụ tuyến Pháp – Anh qua eo biển Manche (English Channel).

6. Tổng kết

Các mô hình vận tải đa phương thức nêu trên phản ánh xu thế kết nối linh hoạt giữa các phương thức vận chuyển nhằm tận dụng tối đa lợi thế của từng loại hình, đồng thời giảm thiểu chi phí, thời gian và rủi ro trong quá trình vận chuyển hàng hóa quốc tế. Việc lựa chọn mô hình phù hợp cần dựa vào các yếu tố:

• Loại hàng hóa
• Thời gian giao hàng yêu cầu
• Chi phí vận chuyển
• Vị trí địa lý điểm đầu – cuối
• Hạ tầng và kết nối logistics hiện có

Sự phát triển của các mô hình này không chỉ làm phong phú hệ thống vận tải toàn cầu mà còn tạo điều kiện để các quốc gia, đặc biệt là những nền kinh tế đang phát triển, tăng cường khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu một cách hiệu quả và bền vững.